Tab Gemeente Coevorden
Terug naar zoeken
Schans de Katshaar

Schans de Katshaar

Type:
Geschiedenis
Kern:
Coevorden
Kenmerken:
Gebouw
Periode:
18e eeuw, Na-oorlogse periode tot 1997

Door Paul Paris

Militaire versterkingen zoals schansen werden in Drenthe hoofdzakelijk in de 17e en 18e eeuw aangelegd. Hun functie was het bewaken van belangrijke verbindingswegen, met name aan de oostgrens. In de zuidoosthoek van Drenthe heeft een aantal schansen gelegen die de wegen beheersten die door het onherbergzame veen naar het Drents Plateau liepen. Voor zover nu bekend heeft ten oosten van de lijn Coevorden-Emmen een achttal schansen gelegen waarvan er nu twee als monument bewaard zijn gebleven: de Emmerschans en de ten oosten van Coevorden gelegen schans de Katshaar.

Gerestaureerde Schans de Katshaar
Gerestaureerde Schans de Katshaar

Zandrug

Voor een goed uitzicht over de omgeving waren de schansen veelal gebouwd op hoge zandruggen. Ook de Katshaar, haar betekent letterlijk hoge, schrale rug, is op een dekzandrug aangelegd die ook nu nog in het terrein zichtbaar is.
Over de geschiedenis en eventueel daadwerkelijk militair functioneren van de Katshaar is weinig bekend. Op een kaart uit 1681 van M.W. Thijnen zien wij voor het eerst een verdedigingswerk getekend op de plaats waar nu schans de Katshaar ligt. Dit werk was een zogenaamde redoute, een vierkante schans met zijden van elk 50 meter. Deze redoute werd aangelegd op de weg Vlieghuis-Dalerveen. Ongetwijfeld was deze weg van weinig betekenis, omdat een vergelijkbare toegangsweg naar het Drentse Plateau door de in 1600 gebouwde vestingstad Coevorden werd beheerst.

In vergelijking met vesting Coevorden was de Katshaar een dwerg en zoals bronnen uit die tijd ook meldden, van onbelangrijke militaire betekenis. De Katshaar moet dan ook meer als een soort douanepost gezien worden ter controle van het doortrekkend grensverkeer. Een versterking van de militaire betekenis vindt echter wel plaats aan het einde van de 18e eeuw. Toen werd op ruim honderd meter zuidoostelijk van de bestaande redoute een zogenaamde getenailleerd retranchement gebouwd.

Dreiging van Pruisische legers

Evenals een redoute is dit werk opgebouwd uit aarden wallen en een gracht; echter in de vorm van twee zaagtanden waarbij in elke tand een kanon werd opgesteld. Deze uitbouw van de Katshaar tot een dubbele versterking is ongetwijfeld een gevolg van de toenemende militaire dreiging uit het oosten van de Pruisische legers, in de jaren 1795-1796. Niet alleen cultuurhistorisch heeft de Katshaar betekenis. Ook het omliggende heideterrein is waardevol. Dit is een restant van de ontginningen uit de dertiger jaren.

In 1935 probeerde de Stichting Het Drentse Landschap het 42 hectare grote heidegebied te behouden; een poging die aanvankelijk mislukte door gebrek aan geld. In de dertiger jaren is wel de schans door de Stichting Oud Drenthe aangekocht. Pas in 1961 lukte het Het Drentse Landschap het omliggende heideterrein van de schans aan te kopen. Het oppervlak aan heide was toen echter al tot de helft door ontginningen verminderd.

Restauratie

Tegenwoordig ligt het terrein van de schans, die in de jaren 1961-1962 was gerestaureerd, enigszins geïsoleerd tussen de akkers. Gelegen tussen de gemeente Coevorden, Schoonebeek en Dalen heeft de Katshaar veel te lijden onder betreding door recreanten en ook de geaccidenteerdheid van het terrein oefent een grote aantrekkingskracht uit op motorcrossers. Deze recreatiedruk maakte de laatste jaren een herstel van de schans noodzakelijk. Dit herstel, dat eind 1986 door vrijwilligers van de Stichting Oud Drenthe, Stichting Landschapsbeheer Drenthe en Staatsbosbeheer (de tegenwoordige eigenaar) werd begonnen, is onlangs afgerond.

Schans de Katshaar
Schans de Katshaar

Om zowel de natuur- en cultuurwaarden te behouden wordt geprobeerd de recreatie in betere banen te leiden. Tevens wordt overwogen het herstel van de vegetatie en vooral de fauna te bevorderen door aanleg van verbindingszones door beplantingen zoals bijvoorbeeld het noordelijk gelegen Dalerveense Veen.